Trong thời đại hiện nay, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng ảnh hưởng đến cách làm việc của con người. Tuy nhiên, mặc dù AI đã giúp tăng năng suất lao động cá nhân, nhưng hiệu suất tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì?
Có nhiều lý do giải thích cho tình trạng này, nhưng một trong những nguyên nhân chính là do thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm, và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. AI rõ ràng đang giúp tăng năng suất cá nhân, như các khảo sát ở Mỹ và Đan Mạch đã chỉ ra rằng người lao động có thể tiết kiệm hàng chục phút mỗi ngày và tăng năng suất lao động gấp 3 lần.
Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp cũng đã thấy được hiệu quả của AI trong việc rút ngắn thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng prompt đơn giản. Tuy nhiên, tại sao sự hiệu quả này lại không lan sang cấp độ tổ chức?
Có thể do “các cơ bắp tổ chức” như văn hoá, quy trình, và mô hình khuyến khích đã teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Doanh nghiệp quen với việc “mua giải pháp”, chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.
Một chuyên gia đã chỉ ra rằng ba lực: Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm, và Cộng đồng là ba bánh răng của vòng học tập tổ chức. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng.
Một số doanh nghiệp đã bắt đầu tạo ra không gian thử nghiệm AI nội bộ. Tại một trường đại học lớn, ban giám hiệu đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ, khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hoá phản hồi.
Tuy nhiên, điều khiến nhiều người trăn trở nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Người lao động đang dùng AI, nhưng ngầm. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông âm thầm dùng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói, vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.
Để khuyến khích người lao động sử dụng AI một cách công khai, lãnh đạo doanh nghiệp cần tạo ra một môi trường thử nghiệm AI an toàn và được ghi nhận. “Hãy công khai vùng cho phép (sandbox) để thử nghiệm AI là hợp pháp, được ghi nhận, và được thưởng”. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.
Cuối cùng, AI không chỉ là công cụ, mà là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi.
