Trong xã hội hiện đại, một hiện tượng đáng buồn đang diễn ra ở nhiều gia đình: cha mẹ và con cái sống chung nhưng ngày càng xa cách về mặt tình cảm. Hiện tượng này được gọi là ‘family estrangement’ (xa cách nội tâm trong gia đình). Mặc dù vẫn cùng ăn cơm, vẫn chào hỏi mỗi ngày, nhưng khoảng cách giữa nhiều bậc cha mẹ và con cái ngày càng lớn dần mà không ai kịp nhận ra.

Không có cãi vã, không xung đột, nhưng họ chỉ đơn giản là không còn chuyện gì để nói. Một bà mẹ 43 tuổi chia sẻ rằng con trai cô ‘ngoan’, chưa từng khiến cô phiền lòng, nhưng càng lớn càng xa cách mẹ. Con trai cô cứ về tới nhà là đóng cửa phòng, mẹ gọi ăn cơm cũng chỉ đáp ‘dạ’. Ngồi ăn chưa xong đã rút điện thoại ra lướt. Hỏi gì cũng trả lời cụt lủn. Cô thấy con ngay trước mắt mà như đang dần biến mất khỏi đời mình.

Theo báo cáo của tổ chức Stand Alone (Anh), có tới 1/4 người trẻ trưởng thành từng có giai đoạn ‘xa cách hoàn toàn’ với cha mẹ về mặt cảm xúc, dù vẫn đang sống cùng mái nhà. Tại Trung Quốc, một nghiên cứu đăng trên Frontiers in Psychology năm 2023 cũng chỉ ra rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.

Theo lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory), trẻ lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức sẽ dần phát triển kiểu gắn bó ‘né tránh’ (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm.

Thói quen ‘phubbing’ (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn. Không ít phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự. Họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều, tại sao lại bị con ‘bỏ rơi’ về mặt cảm xúc?

Theo chuyên gia tâm lý học phát triển, vấn đề không nằm ở việc ‘thiếu quan tâm’ mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ hay hỏi ‘Hôm nay được mấy điểm?’, ‘Học đến đâu rồi?’… nhưng lại ít khi hỏi ‘Dạo này con có vui không?’, ‘Hôm nay con thế nào?’… Dần dà, trong mắt con, cha mẹ dường như chỉ quan tâm đến thành tích mà không phải con người thật của mình.

Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương.

Để ‘gặp lại’ con trong chính ngôi nhà của mình, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị một số cách sau: Tạo ra những khoảng thời gian ‘không kỳ vọng’, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại ‘những nghi thức gia đình’, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành.

Như vậy, việc xây dựng và duy trì mối quan hệ tình cảm giữa cha mẹ và con cái trong gia đình là rất quan trọng. Bằng cách thay đổi cách quan tâm và giao tiếp, cha mẹ có thể giúp con cái cảm thấy được yêu thương và thấu hiểu, từ đó xây dựng mối quan hệ tình cảm tốt đẹp hơn.

Một số chuyên gia tâm lý học cũng khuyên rằng cha mẹ nên dành thời gian cho con cái, lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của chúng. Đồng thời, cha mẹ cũng nên tạo điều kiện cho con cái phát triển độc lập và tự chủ, giúp chúng trở thành người tự tin và có trách nhiệm.

Cuối cùng, việc xây dựng mối quan hệ tình cảm giữa cha mẹ và con cái là một quá trình lâu dài và đòi hỏi sự nỗ lực từ cả hai phía. Cha mẹ cần phải kiên nhẫn, thấu hiểu và yêu thương con cái, đồng thời con cái cũng cần phải tôn trọng, hiểu và chia sẻ với cha mẹ.

Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng việc cho trẻ em dưới 13 tuổi sử dụng smartphone và mạng xã hội có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm lý của chúng. Theo nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Phát triển Con người và Năng lực, trẻ em tiếp xúc với smartphone và mạng xã hội từ quá sớm có thể gặp phải các vấn đề về điều chỉnh cảm xúc, tự ti, tách rời khỏi thực tế và thậm chí có ý nghĩ tự tử.

Các nhà nghiên cứu của Sapien Labs, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên nghiên cứu về tác động của cuộc sống hiện đại đến sức khỏe não bộ và tâm trí con người, đã thực hiện một khảo sát với 2 triệu người tại 163 quốc gia. Kết quả cho thấy rằng trẻ em càng tiếp xúc với smartphone và mạng xã hội sớm, sức khỏe tâm lý và trạng thái hạnh phúc của trẻ sẽ bị giảm sút. Đặc biệt, sự tác động đến tâm lý khi sử dụng smartphone và mạng xã hội từ quá sớm sẽ ảnh hưởng đến bé gái nhiều hơn so với các bé trai.

Các nhà nghiên cứu của Sapien Labs đã kêu gọi các bậc phụ huynh trên toàn cầu nên ngăn trẻ dưới 13 tuổi sử dụng smartphone và mạng xã hội, như một biện pháp để bảo vệ trẻ em. Tiến sĩ tâm lý Tara Thiagarajan, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết cần phải có hành động khẩn cấp để hạn chế trẻ em dưới 13 tuổi tiếp cận và sử dụng smartphone, cũng như quy định rõ ràng về môi trường số mà trẻ tiếp xúc.

Giáo sư giáo dục học Caroline Fitzpatrick và nhóm các nhà khoa học và tâm lý học Canada cũng đã chỉ ra rằng việc sử dụng smartphone, máy tính bảng ở trẻ nhỏ có thể gây ra rối loạn khả năng kiểm soát cơn giận dữ và sự thất vọng, dẫn đến tăng các cơn bùng nổ cảm xúc ở trẻ nhỏ.

Không chỉ các chuyên gia tâm lý, một số nhân vật nổi tiếng cũng đã chia sẻ quan điểm của mình về vấn đề này. Tỷ phú Bill Gates, nhà sáng lập Microsoft, cũng đã từng chia sẻ quan điểm cá nhân khi cho rằng độ tuổi phù hợp nhất để trẻ em sử dụng smartphone là năm 13 tuổi và ông cũng đã áp dụng điều này cho 3 đứa con của mình.

Kết quả nghiên cứu của Sapien Labs cho biết một trong những tác động xấu đến tâm lý của trẻ khi sử dụng smartphone là tiếp cận với mạng xã hội từ quá sớm. Điều này có thể dẫn đến các nguy cơ trẻ tiếp xúc các nội dung độc hại, bị bắt nạt trực tuyến hoặc có những mối quan hệ không lành mạnh.

Các chuyên gia tâm lý khuyên các bậc phụ huynh nên để trẻ em tránh xa mạng xã hội, ít nhất đến năm 16 tuổi. Để thực hiện điều này, cần có sự quan tâm từ các bậc phụ huynh, những người sẵn sàng hướng trẻ đến những niềm đam mê và sở thích khác bên ngoài màn hình điện thoại.

Nếu sau khi đọc bài viết này, nhiều phụ huynh nhận ra mình đã để cho con sử dụng smartphone, tiếp xúc với mạng xã hội từ quá sớm và cảm thấy lo lắng về điều đó, thì nên thay đổi điều này càng sớm càng tốt. Các nhà tâm lý học cho biết thêm trong trường hợp phụ huynh muốn để trẻ tiếp xúc với smartphone và máy tính bảng, hãy giới hạn thời gian cụ thể cho chúng sử dụng, chẳng hạn 20 phút sử dụng smartphone hoặc 15 phút sử dụng máy tính bảng mỗi ngày. Ngoài ra, không nên để trẻ tự sử dụng các thiết bị này mà luôn có người lớn ngồi bên để giám sát và cùng trẻ khám phá những nội dung hữu ích.

Sapien Labs là một tổ chức phi lợi nhuận chuyên nghiên cứu về tác động của cuộc sống hiện đại đến sức khỏe não bộ và tâm trí con người.

Trong thời đại kỹ thuật số hiện nay, mạng xã hội đã trở thành một kênh phổ biến để mọi người chia sẻ những khoảnh khắc đẹp, niềm vui và thành tựu trong cuộc sống. Tuy nhiên, đằng sau những bức ảnh lung linh và dòng trạng thái đầy yêu thương, có thể ẩn chứa những góc khuất buồn bã, cô đơn và thậm chí là tổn thương kéo dài.

Câu chuyện gần đây của nữ diễn viên Lan Phương đã làm sáng tỏ điều này. Vào tối ngày 24/7, Lan Phương bất ngờ công khai thông tin về việc đã ly thân với chồng Tây, doanh nhân người Anh – David Duffy, sau nhiều năm chung sống. Điều này khiến công chúng bất ngờ bởi trước đó, mạng xã hội của cô vẫn ngập tràn hình ảnh hạnh phúc bên chồng và con. Không ít người từng ngưỡng mộ mẫu hình gia đình lý tưởng mà cô xây dựng.

Thực tế cho thấy, mạng xã hội chỉ phản ánh một phần nhỏ của sự thật. Mọi người thường có xu hướng chọn lọc những điều tốt đẹp để chia sẻ và vô thức hoặc có chủ ý giấu đi phần không hoàn hảo. Những bức ảnh gia đình đầm ấm và nụ cười rạng rỡ có thể chỉ là khoảnh khắc và không phản ánh toàn bộ trạng thái của một mối quan hệ kéo dài nhiều năm.

Lan Phương từng tiết lộ rằng cô đã trải qua trầm cảm, cảm thấy ngột ngạt và cô độc, và đã tự mình vượt qua bằng cách gặp bác sĩ tâm thần, chuyên viên tâm lý và đưa con gái trở về Hà Nội sống. Những hành động này cho thấy rằng tổn thương nội tâm đã diễn ra âm thầm từ rất lâu, mặc dù bên ngoài vẫn là những tấm ảnh gia đình kiểu mẫu.

Tổn thương không phải lúc nào cũng phát ra tiếng. Trong chia sẻ mới nhất, Lan Phương nói về những vết thương nằm sâu bên trong, kéo dài nhiều năm và cô đã âm thầm chịu đựng. Đây là điều rất thường gặp trong nhiều mối quan hệ, khi một hoặc cả hai bên chọn cách im lặng, cố gắng thích nghi vì con cái, vì trách nhiệm, hoặc vì hình ảnh cá nhân.

Sự chịu đựng kéo dài mà không được giải tỏa sẽ dần dẫn tới trầm cảm, khủng hoảng tâm lý. Khi vượt quá ngưỡng chịu đựng, họ buộc phải chấm dứt mối quan hệ để tự cứu mình.

Mặc dù việc ly thân gây tiếc nuối, hành trình của Lan Phương thể hiện sự dũng cảm. Cô không chối bỏ quá khứ, không giấu diếm nỗi đau và sẵn sàng lên tiếng để bảo vệ sự bình yên cho chính mình và con gái.

Hành động dám đối mặt với trầm cảm, tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn và rời khỏi vùng an toàn không phải là quyết định dễ dàng, đặc biệt là với một người nổi tiếng luôn chịu áp lực từ dư luận và ánh nhìn của xã hội.

Câu chuyện của Lan Phương nhắc nhở chúng ta rằng không nên đánh giá cuộc sống của ai đó chỉ qua những gì họ đăng lên mạng xã hội. Mỗi người đều có những cuộc chiến thầm lặng của riêng mình. Hạnh phúc thực sự không đến từ vẻ ngoài lung linh mà từ sự bình an trong tâm hồn. Như Lan Phương đã chia sẻ về hành trình của mình, chúng ta có thể thấy rằng sự mạnh mẽ và dũng cảm không chỉ đến từ việc đối mặt với thử thách mà còn từ việc dám lên tiếng và tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần thiết.

Sau vụ rơi máy bay của Air India gần đây, các câu hỏi về sức khỏe tâm lý của phi công đã được đặt ra, đặc biệt là sau nhiều thảm kịch đã gây rúng động ngành hàng không. Các nhà điều tra đang xem xét hồ sơ y tế của cơ trưởng Sumeet Sabharwal, người điều khiển chuyến bay Air India 171 gặp nạn hôm 12/6, khiến 241 người thiệt mạng.

Theo báo cáo sơ bộ ban đầu, các công tắc điều khiển nhiên liệu đã bị tắt ngay sau khi máy bay cất cánh, dẫn đến mất lực đẩy và rơi xuống khu dân cư ở Ahmedabad. Thông tin cơ trưởng Sabharwal từng nghỉ phép vì lý do tang chế và có dấu hiệu trầm cảm, đã khiến dư luận chú ý tới khía cạnh tâm lý, mặc dù Air India nhấn mạnh chưa thể kết luận điều gì khi cuộc điều tra còn đang diễn ra.

Câu chuyện của Air India 171 không phải là trường hợp đơn lẻ. Ngành hàng không từng chứng kiến nhiều thảm kịch mà nguyên nhân được cho là đến từ nguyên nhân khủng hoảng tâm thần của phi công. Vụ Germanwings năm 2015 khiến 150 người thiệt mạng, xảy ra khi cơ phó Andreas Lubitz cố tình khóa cửa buồng lái, điều khiển máy bay lao vào núi tại Pháp. Điều tra cho thấy Lubitz từng bị trầm cảm nặng, che giấu bệnh và từng tìm kiếm thông tin về cơ chế khóa buồng lái.

Tương tự, giả thuyết về vụ tự sát của cơ trưởng cũng được đặt ra trong vụ mất tích của chuyến bay MH370 năm 2014. Dù chưa có bằng chứng chính thức, cựu Thủ tướng Australia Tony Abbott vào năm 2020 cho biết các quan chức Malaysia từ sớm đã tin đây là một vụ “giết người do tự sát”. Cuộc tìm kiếm chiếc máy bay đã bị đình chỉ vào tháng 1/2017 sau khi không tìm thấy dấu vết nào trong vùng tìm kiếm rộng 46.000 dặm vuông.

Ngoài ra, một vụ tai nạn năm 2013 của hãng hàng không Mozambique cũng được xác định là do cơ trưởng cố tình điều khiển máy bay rơi xuống đất, sau khi nhốt cơ phó bên ngoài buồng lái.

Khi tâm lý không được coi là yếu tố an toàn bay, theo dữ liệu do Bloomberg công bố năm 2022, nếu tính riêng, các vụ tai nạn do phi công tự sát, có thể là nguyên nhân tử vong lớn thứ hai trong các vụ rơi máy bay phương Tây từ năm 2012. Dù vậy, các chuyên gia cho rằng ngành hàng không vẫn chưa có biện pháp đầy đủ để xử lý vấn đề này.

Phi công bắt buộc phải trải qua kiểm tra sức khỏe định kỳ, nhưng nhiều người tránh né vì sợ mất giấy phép bay. Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy hơn 56% phi công Mỹ từng né tránh việc khám sức khỏe vì lo ngại ảnh hưởng đến công việc. Trong khi đó, việc phát hiện sớm các dấu hiệu rối loạn tâm thần vẫn phụ thuộc chủ yếu vào khai báo tự nguyện.

Chuyên gia hàng không Marc Atherton nhận định: “Ngành hàng không toàn cầu có hệ thống quản lý rủi ro rất tốt về kỹ thuật và vận hành, nhưng lại thiếu chiến lược rõ ràng cho sức khỏe tâm thần – yếu tố sống còn trong an toàn bay”.

Tổ chức IPAAC – liên minh quốc tế hỗ trợ đồng nghiệp ngành hàng không – cũng cho rằng sức khỏe tinh thần nên được xem là một phần cấu thành an toàn bay. Họ kêu gọi mở rộng các chương trình hỗ trợ ẩn danh giữa các nhân viên cùng ngành để giúp phát hiện và can thiệp sớm.

Sau thảm kịch Germanwings, một số đề xuất cải tiến thiết kế cửa buồng lái nhằm tránh việc một phi công cố ý nhốt người còn lại bên ngoài – được đưa ra. Tuy nhiên, giới chức cảnh báo thay đổi đó có thể làm tăng nguy cơ bị xâm nhập buồng lái từ bên ngoài.

Năm 2023, Hội Hàng không Hoàng gia Anh (RAeS) công bố báo cáo cảnh báo rằng dù ngành hàng không đã có nỗ lực hỗ trợ nhân viên đối mặt với vấn đề tâm lý, nhưng vẫn thiếu hệ thống quản lý rủi ro tâm thần hiệu quả ngay từ đầu.

“Đã có nhiều tiến bộ toàn cầu trong lĩnh vực này”, ông Dave Fielding – Chủ tịch IPAAC chia sẻ. “Nhưng tất cả vẫn đang ở giai đoạn sơ khai và cần tiếp tục nỗ lực mạnh mẽ hơn”, ông nói.