Phát triển các viện nghiên cứu và trường đại học thành những chủ thể nghiên cứu mạnh là một mục tiêu quan trọng được đề cập trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Để đạt được mục tiêu này, các viện nghiên cứu và trường đại học cần ưu tiên nâng cao chất lượng, chiều sâu, sự liên kết và tính khả thi của các đề tài nghiên cứu. Một yếu tố quan trọng khác là phát triển mô hình hợp tác chặt chẽ giữa các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và địa phương nhằm tạo ra một chuỗi giá trị khép kín từ nghiên cứu đến thương mại hóa.

Các chuyên gia chỉ ra rằng một trong những khó khăn lớn hiện nay là vấn đề tài chính. Trong điều kiện ngân sách khoa học còn hạn chế, việc tập trung nguồn lực cho nghiên cứu ứng dụng mang tính liên ngành và đa giai đoạn đang là một thách thức lớn. Nhiều nghiên cứu hiện nay chỉ đạt được kết quả ở mức công bố bài báo quốc tế, báo cáo hội nghị, hoặc tham gia các cuộc thi khoa học mà không thể tiến tới giai đoạn chuyển giao công nghệ hoặc sản xuất thử nghiệm.

Các viện nghiên cứu và trường đại học cần có cơ chế tài chính linh hoạt và hấp dẫn hơn. Một giải pháp có thể được xem xét là thiết lập quỹ hỗ trợ riêng cho các giai đoạn chuyển tiếp từ kết quả nghiên cứu đến sản phẩm thử nghiệm, từ phòng thí nghiệm đến quy mô sản xuất. Các sản phẩm nghiên cứu có tiềm năng ứng dụng nên được ươm tạo trong các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, nơi tập hợp các nhà khoa học, nhà đầu tư và chuyên gia thị trường.

Bên cạnh đó, để phát triển đội ngũ nghiên cứu khoa học, đặc biệt là các nhà khoa học trẻ, cần có cơ chế rõ ràng để tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ họ, giúp họ yên tâm cống hiến và phát triển sự nghiệp trong nước. Việc thiết lập một hệ sinh thái kết nối ba nhà: nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp cũng là cần thiết. Điều này sẽ tạo điều kiện để các sản phẩm nghiên cứu được đưa vào thực tiễn một cách hiệu quả, đóng góp trực tiếp cho phát triển kinh tế – xã hội.

Với định hướng rõ ràng từ Nghị quyết 57, cùng với sự quan tâm và đầu tư đúng mức của Nhà nước và sự vào cuộc đồng bộ của các bên liên quan, nền khoa học công nghệ Việt Nam có thể sẽ trải qua một quá trình chuyển đổi mạnh mẽ. Từng bước, hệ sinh thái nghiên cứu, ứng dụng, thương mại hóa bền vững sẽ được hình thành, trong đó các viện nghiên cứu và trường đại học sẽ giữ vai trò nòng cốt.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chỉ ra rằng nhiều bộ, ngành và địa phương chưa chủ động đăng ký nhu cầu kinh phí cho các hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06. Điều này, cùng với sự hạn chế của thể chế và cơ chế chính sách hiện hành, đã dẫn đến sự phát triển chưa tương xứng của khoa học và công nghệ tại Việt Nam. Trong bối cảnh đó, việc tạo ra cơ chế và chính sách đủ mạnh để thu hút nhân tài trong lĩnh vực này đã trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quan trọng giúp Việt Nam thích ứng và phát huy nội lực trong cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0. Tuy nhiên, việc triển khai thu hút nhân lực cho khoa học và công nghệ vẫn còn nhiều hạn chế. Chính sách đãi ngộ hiện tại chưa đủ mạnh và hấp dẫn để thu hút và giữ chân nhân tài. Do đó, cần có chính sách đột phá trong việc phát hiện, đào tạo, trọng dụng và đãi ngộ nhân tài, cũng như xây dựng môi trường làm việc sáng tạo và cạnh tranh lành mạnh.

Ngoài ra, việc thúc đẩy hợp tác giữa các viện, trường, doanh nghiệp và khu vực công trong đổi mới sáng tạo cũng là một yếu tố quan trọng. Tại Kỳ họp thứ Chín vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo với nhiều chính sách có tính đột phá để khuyến khích những người nghiên cứu khoa học và công nghệ. Luật này quy định rõ về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã chỉ rõ mốc thời gian để hoàn thiện các chính sách thu hút nguồn nhân lực. Điều quan trọng là các cơ quan liên quan cần sớm vào cuộc để triển khai thực hiện các chính sách này. Việc hoàn thiện cơ chế và chính sách sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của đất nước, cũng như tận dụng được các cơ hội mới từ cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0.

Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo https://quochoi.gov.vn đã được thông qua với mục tiêu khuyến khích và hỗ trợ hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Văn bản pháp lý này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi cho sự phát triển của khoa học và công nghệ tại Việt Nam.